Güneşten korunma, cilt sağlığı açısından oldukça önemlidir. Güneşin zararlı UV ışınlarına maruz kalmak, cilt kanseri gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
UV ışınları ayrıca üç alt türe ayrılır: 1) ultraviyole A ışınları (UVA), 2) ultraviyole B ışınları (UVB) ve 3) ultraviyole C ışınları (UVC). Tüm UV ışın türleri arasında en düşük enerjili ve en yüksek dalga boyu, 320-400 nm dalga boyuna sahip olan ve düşük enerjisi nedeniyle en az hasara neden olan UVA'da bulunur. Bunu 290-320 nm ara dalga boyuna sahip olan UVB takip eder ve en yüksek enerjiye ve en düşük dalga boyuna sahip olan UVC sonuncudur (100-280 nm) ve hasara neden olma potansiyeli en fazladır
Dünya atmosferinde bulunan ozon tabakası UVC'yi tamamen emebilirken, UVB'yi kısmen emebilir. Dolayısıyla dünyaya gelen UV ışınlarının çoğunluğu UVA (~%95) ve bir kısmı da UVB'dir (~%5). UVA esas olarak cildin bronzlaşmasına ve yaşlanmasına neden olur. UVB, cildin daha derin katmanlarına kolayca nüfuz eder ve sonuçta güneş yanığı (UVB'nin neden olduğu inflamatuar yanıt nedeniyle cildin kızarması) gibi çeşitli durumlara neden olur.
Cilt tipide hasar boyutunu etkilemektedir. (Tablo-1 ). Güneş kremleri özellikle aşırı güneşe maruz kalmanın akut (güneş yanığı) ve kronik (fotoyaşlanma, cilt kanseri) olumsuz etkilerine daha duyarlı olan açık tenli (fototip I, II ve III) kişiler için faydalıdır.
Şekil 1
Tablo 1 - Fitzpatrick cilt fototipleri*
Cilt tipi | Güneşe maruz kalma reaksiyonu* |
I | Her zaman yanar, asla bronzlaşmaz |
II | Her zaman yanar, minimal bronzluk |
III. | Minimal düzeyde yanar, yavaş yavaş bronzlaşır |
IV | Çok az yanar, iyi bronzlaşır |
V | Çok nadiren yanar, bol miktarda bronzlaşır |
VI | Asla yanmaz, derinlemesine bronzlaşır |
* İlkbaharın ilk gününde, daha önce güneşe maruz kalmamış ciltte, ilk bir saatlik güneş maruziyetinden sonra.
Güneşten korunmada en önemlisi 10:00 ile 16:00 saatleri arasında güneşin en dik olduğu zamanlarda güneşten uzak durmalı veya gölgede kalmalısınız. Ama eğer bu saatler arasında çıkma zorunluluğumuz varsa şapka, gözlük ve giysilerimizle korunmanın yanında mutlaka güneş koruyucu kremlerde sürülmelidir.
Güneş Koruma Faktörü (SPF); Güneş koruyucu ürünlerindeki SPF değerleri ve koruma düzeyleri şekil-2’ de verilmiştir. Genel olarak SPF 30 veya üzeri geniş spektrumlu güneş koruyucu ürünler önerilmektedir.
Şekil 2 - Güneş koruyucu ürünlerindeki SPF değerleri ve koruma düzeyleri
Spektrum; UVB, UVA2 ve ultraviyole A1'e (UVA1) karşı yeterli koruma sağlayan geniş spektrumlu güneş kremleri, hem UVA hem de UVB'nin cilt fotoyaşlanması ve fotokarsinogenezde rol oynaması nedeniyle yalnızca UVB filtreleri içeren ürünlere tercih edilir.
Suya dayanıklılık; Suya (ve tere) dayanıklılık, çalışırken veya açık havada spor veya eğlence aktiviteleri yaparken kullanılacak bir güneş koruyucu ürünü seçerken dikkate alınması gereken önemli bir özelliktir "suya dayanıklı" (suda veya terlemede 40 dakikalık aktiviteden sonra SPF korunur) veya "suya çok dayanıklı" olarak etiketlenen güneş koruyucu ürünler için bile her suya maruz kalma (yüzme) sonrasında yeniden uygulama yapılması gerekir. (SPF, suda veya terlemede 80 dakika aktivite sonrasında korunur).
Bebekler ve küçük çocuklar için onlara özel ürün kullanılmalıdır. Güneş koruyucular 6 ay ve üstünde kullanılmaktadır. 6 ay altında örtünme ve güneşten kaçınma en önemli yoldur.
Amerikan Dermatoloji Akademisi Derneği'nin önerilerine göre, dışarı çıkmadan en az 15 dakika önce güneş koruyucu uygulayın. Cilt tarafından emilmesi ve koruma sağlaması yaklaşık 15 dakika sürer. Ayrıca güneş koruyucunun her 2 saatte bir yeniden uygulanması önerildi. Terleme ve yüzme sonrasında da yeniden uygulama yapılması gerekir.
Ürün etiketindeki tam güneş koruma faktörü (SPF) değerine ulaşmak için, plaj tatilinde ortalama boyda bir yetişkinin güneşe maruz kalan cildini kaplamak için gereken güneş koruyucu miktarı (2 mg/cm2 ) yaklaşık olarak eşdeğerdir. Bu çay kaşığı kuralı ile anlatılmaktadır.
Çay kaşığı kuralı; Yüz ve boyun bölgesine yaklaşık 1 çay kaşığı (görsel olarak ölçülen) güneş kremi, gövdenin ön ve arka kısmına toplam 2 çay kaşığı, her üst ekstremiteye 1 çay kaşığı ve her alt ekstremiteye 2 çay kaşığı uygulanmasını içerir.
Unutmayın, güneşten korunma sadece yaz aylarında değil, yıl boyunca gereklidir. Sağlıklı bir cilt için güneşten korunmayı ihmal etmeyelim.
Güneş yanığı kendi kendine sınırlı bir durumdur. Akut belirtiler genellikle üç ila yedi gün içinde düzelir. Ancak güneş yanığına yatkınlık, cilt kanserine karşı genetik yatkınlığın bir belirtecidir ve her yaşta melanom riskinin artmasıyla ilişkilidir.
Eritem genellikle üç ila yedi gün içinde çözülür. Kabarcıklar 7 ila 10 gün içinde iz bırakmadan iyileşir. Maruziyetten dört ila yedi gün sonra ciltte soyulma, dökülme ve bronzlaşma görülür.
Tablo 2 - Yanıkların yaralanma derinliğine göre sınıflandırılması
Derinlik | Dış görünüş | Duygu | Iyileşme süresi |
|---|---|---|---|
Yüzeysel (epidermal) | Kuru, kırmızı | Acı verici | 3 ila 6 gün |
Yüzeysel kısmi kalınlık | Kabarcıklar | Sıcaklık, hava ve dokunmaya karşı acı verici | 7 ila 21 gün |
Derin kısmi kalınlık | Kabarcıklar (kolayca açılır) | Sadece baskıya karşı acı verici | >21 gün, genellikle cerrahi tedavi gerektirir |
Tam kalınlık | Mumsu beyazdan kösele griye, kömürleşmiş ve siyaha | Sadece derin basınç | Nadirdir, cerrahi olarak tedavi edilmediği sürece |
Hafif ila orta şiddette güneş yanığı — Güneş yanığı, genellikle birkaç gün içinde iyileşen kendi kendini sınırlayan bir durumdur. Cilt hasarını tersine çevirmek ve iyileşme süresini hızlandırmak için özel bir tedavi yoktur.
Cilt rahatsızlığının giderilmesi için soğuk kompresler veya ıslatmalar, kalamin losyonu veya aloe vera bazlı jeller kullanılabilir.
Güneş yanığının semptomatik tedavisinde oral NSAID'lerin etkinliği randomize çalışmalarda yeterince değerlendirilmemiştir. Deneysel olarak oluşturulan ultraviyole B (UVB) eriteminin birkaç küçük gözlemsel çalışmasında, aspirin , ibuprofen ve indometasinin, ışınlamadan önce veya hemen sonra başlatıldığında UVB kaynaklı eritemi azaltmada etkili olduğu bildirilmiştir.
Güneş yanığının tedavisinde topikal kortikosteroidler klinik uygulamada sıklıkla kullanılsalarda, güneş yanığının semptomlarını ve iyileşme süresini azaltmada faydalı olduklarına dair çok az kanıt bulunmaktadır.
Şiddetli güneş yanığı olan hastalar — Yaygın kabarcıklı güneş yanığı, şiddetli ağrı ve sistemik semptomlar (örn. ateş, baş ağrısı, kusma, dehidratasyon) olan hastaların sıvı replasmanı ve parenteral analjezi için hastaneye yatırılması gerekebilir.
Orengo I, Asad U, Elserag L (2023) Sun Protection: A Comprehensive 2022 Dermatologic Review. J Fam Med Dis Prev 9:154. doi.org/10.23937/2469-5793/1510154
